“Ergonomi” ya da “İnsan Etmenleri” (faktörleri) çok konuşulmasına ve söylenmesine karşın işlevsel etkinlik kazanmamış ve uygulamaların (pratiğin) bütünsel bir bileşeni haline gelememiştir. Sözcük anlamı konuşuldukça ve halk ağzında konuşuldukça gerçek anlamını yitiren iki sözcükten biridir. Diğeri ekolojidir. Bu sözcükler günlük yaşamda çok farklı anlamlarda kullanılırlar. Sözgelimi ekoloji kimilerine göre doğadır, kimilerine göre çevre, kimilerine göre ise “çevre gibi eski kafalıların kullandığı bayağı bir sözcüğün” yeni karşılığıdır. Doğal, katkısız, kirlenmemiş, kirletilmemiş, değiştirilmemiş ürünlerin hepsini eşdeğer sayıp bu ürünlere “ekolojik ürünler” diyenler bile vardır. Ergonomi de öyledir. Ergonomi saygı gösterilen ve başına getirildiği her şeye “sağlık ve güvenlik” niteliği kazandıran sihirli bir sözcüktür! Ancak bu niteliği neden kazandırdığını açıklayabilen yoktur. Kimi zaman ortopedik ve ergonomik terimleri birbiri yerine de kullanılır. “Ergonomik terlik” gibi hiç olmayacak giyecekler uydurulur, “ergonomik yatak” gibi ilgisiz kullanım biçimleri sunulur.
Kavramları oturtmaksızın, gelişmiş ülkelerden bilimsel terim aşıran toplumların diline düşen teknik terimlerin kaderidir bu. Kısa sürede halk ağzının “havalı” sözcüklere dönüşür ve kavram boşluğunda yüzerler. Bu durumda salt ticari ya da politik istismar aracı haline gelirler.
Bilim insanları ve uzmanlar ısrarla bu gibi terimlerin kavram boşluklarını giderip işlevselleştirme mücadelesi vermelidir. İnsan kararları ve eylemleri sistemin bir parçası olarak düşünülmeli ve yanlış bir karar olasılığını ya da belirtilen iş uygulamalarından sapma baskılarını azaltmak için sistemler insanlar düşünülerek tasarlanmalıdır. İnsanların baskı altındayken hata yapabileceği veya kestirme yollardan gidebileceği ve sistemlerin, bir insan kararı ya da eyleminin sonucu olarak olumsuz bir sonucun ortaya çıkma olasılığını ortadan kaldıracak ya da azaltacak şekilde tasarlanması gerektiği unutulmamalıdır.
Ergonomiyle ilgili olarak küçük bazı saptamalar yol gösterici olabilir. Sözgelimi klinisyenler, işten kalanların çalışma yaşamına dönüş sürecini etkileyebilecek daha geniş ölçekli işyeri sorunlarının farkında olmayabilir. İşyeri koşulları konusunda yeterli bilgisi olmaması nedeniyle ergonomik yetersizliklerle ilgili herhangi bir önerisi olmayacaktır. Bu durumda güvenlik ve ergonomi konusunda eğitim almış alan uzmanları ergonomik açıdan değerlendirme ve gerekli uyarlamayı yapmayı işe dönüş muayenelerinin bir parçası saymalıdır. Çalışma ortamında ergonomik değişiklikler ve eğitimler işe dönüşü kolaylaştıran ve daha sonraki işten kalmaları önleyen önemli bir uygulama olacaktır. Kimi yetiyitimi durumlarında ergonomik düzeltmeler rehabilitasyon uygulamalarından bile daha yararlı olabilir.
Ergonomik müdahalelere uygun olabilecek iş özelliklerinin nesnel ölçümleri önemli katkılar yapabileceğinden ölçüm ve değerlendirme becerileri geliştirilmeli, gereken araç gereci sağlanmalıdır. Ereği tüm çalışanların genel sağlık düzeylerini ve gönençlerini iyileştirebilecekleri güvenli bir iş yeri sağlamak olan bütünsel işçi sağlığı uygulamalarının da önemli bir bileşenidir. Bütünsel işçi sağlığı yaklaşımı sağlıklı bir çalışma ortamının yaratılması amacıyla işyeri ergonomisi ve iş tasarımı ile sağlık hizmetlerinin ve diğer örgütlenme yararlarının işçi sağlığı ve gönenci üzerindeki etkisini göz önünde bulundurur.
Örneğin basit bir ergonomik müdahale işçinin yıllardır çektiği “değme dermatiti” sorununu bile bütünüyle çözebilir. Hekim kas-iskelet sistemi sorunlarında semptomların bulunduğu yerde dokuları etkileyebilecek ergonomik risk faktörlerini göz önünde bulundurmalıdır. Dirsek bölgesindeki ağrı, yineleyen kuvvetli tutam ya da kavrama, sürekli bilek ekstansiyonu ya da dirsekte değme baskısından kaynaklanabilir. Bilekte ağrı için, sürekli bilek ekstansiyonu ya da ulnar deviasyon; sürekli önkol pronasyonu; yinelenen bilek hareketi ya da bileğin volar yüzeyinde uzun süreli değme basısı olabilir. Doğrudan ağırlaştırıcı uygulamalara yönelik müdahaleler önerilmelidir. Kimi bilgisayar kullanıcıları geleneksel bir klavye ya da fare kullandıklarında, semptomları önkol pronasyonu ile şiddetlendiğinden, belirtileri ortaya çıkar. Bölünmüş bir klavyeye ve asimetrik bir fareye iyi yanıt verebilirler. Çok sayıda işyeri müdahale çalışması, ergonomik risk faktörlerini göz önüne alan yeni araçların getirilmesinin ya da iş uygulamalarındaki değişikliklerin semptomların azaltılmasında yararlı olduğunu göstermiştir. Müdahale uygulandıktan sonra semptomlarının ortadan kalkmasının birkaç hafta sürebileceği unutulmamalıdır.
Süreğen bel ağrısında sandalye ergonomisi ya da ayakta çalışma masaları, etkinliklerin başta kor stabiliteyi güçlendirme, fiziksel kondisyonu artırmak ve bedensel zorlamayı azaltmak amacıyla değiştirilmesi olmak üzere duruştaki iyileştirmeler anahtar rol oynar.
Kaynakçılar, çok değişik malzemelerle ve çok farklı koşullarda çalışmakta olan kaynakçılar çok sayıda sağlık tehlikesiyle karşılaşmaktadırlar. Bunlar arasında hava kirleticileri (metal dumanı, parçacık ve gazlar) radyasyon gibi fiziksel etmenler (kızılötesi, morötesi) gürültü, elektrik ve ergonomik stres bulunmaktadır. Bunların çözümü ergonomi ekibinin stres etkilenimindekilerle işbirliğini gerektirir.
İyi tutuş sağlayan ergonomik tasarımlı aletler kullanılması, titreşimi en aza indirgemek ve elleri sıcak tutmak için eldiven giyilmesi, uzun süre titreşime maruz kalmayı önleyen bir çalışma-dinlenme programı izlenmesi ve aleti güvenliğin izin verdiği kadar hafif bir şekilde tutarak segment titreşiminin azaltılması el-kol titreşim sendromunu önlemeye katkı sağlayacaktır.
Ergonominin, güvenli ve üretken bir işyeri sağlamak için işin fiziksel ve bilişsel talepleriyle ilgili çalışma alanı olduğu unutulmamalıdır. Ergonomi uzmanlarının işlevi işyerini, iş istasyonlarını, aletleri, donanımı ve işçilerin uyguladıkları işlemleri, yorgunluk, rahatsızlık ve örselenme-yaralanmaları sınırlandırmak ve aynı zamanda kişisel ve örgütsel ereklere verimli bir şekilde ulaşmak için tasarlamak ya da iyileştirmektir. Erek, işin taleplerini, bu iş işlevlerini yerine getiren kişilerin fiziksel ve bilişsel yeteneklerinin sınırları içinde tutmaktır.
Ergonomiciler, endüstri mühendisleri, iş sağlığı ve güvenliği uzmanları ve en önemlisi işi yapan ve denetleyen kişiler, güvenli olmayan özellikleri bulunan ya da örselenme-yaralanmaya neden olan işlerin ve iş istasyonlarının tasarımını geliştirmek için birlikte çalışmalıdır. Hataları kontrol etmek, boşa yapılan hareketleri ortadan kaldırmak, araç ve malzeme hasarını en aza indirmek ve işin kalitesini iyileştirmek de önemli ereklerdir.
Güvensiz ve sağlıksız işleri yeniden tasarlamanın bir yolu, bir işi yeni bir beceri ya da mekanizasyon düzeyinde yeniden yapılandırmaktır. Bu, işin basitleştirilmesini (işin karmaşıklığının azaltılması) ya da işin genişletilmesini (becerilerin daha geniş kullanımı ya da daha çeşitli görevler) içerebilir; bu durumlar bir ergonomici ya da endüstri mühendisinin yardımı gerekecektir. Verimliliği eniyileştirirken birbiriyle yakından ilişkili olan çalışan sağlığı ve güvenliğine öncelik verilmesi zorunludur.
Ergonomik değerlendirmeler etkin iş sağlığı izle-gözet (sürveyans) çalışmalarının en önemli bileşenlerinden biridir. Tehlike izle-gözeti işyeri havasındaki kirleticilerin doğrudan ölçümü ya da sistematik bir ergonomik değerlendirilmesiyle kimyasal, biyolojik ve fiziksel tehlikelerin nitelendirmesi (karakterizasyonunu), ayrıca iş organizasyonunun değerlendirilmesini de gerektirebilir. İş sağlığı alanında, tehlike izle gözeti ve etkilenim kontrol programlarını desteklemek ve bunları bütünselleştirmek için bir tıbbi izle-gözet programıyla desteklenmelidir.
İşe özel problemlerin çözümüne yönelik değerlendirme ekipleri ergonomiciler, endüstri ya da süreç mühendisleri, sağlık ve güvenlikle bakım ve tesis personeli, etkilenen çalışanları, denetçileri ve risk yönetimi personelinden oluşmalıdır. Birçok durumda görevin ergonomisinin iyileştirilmesi, yalnızca aşırı kuvvetleri ve uygun olmayan duruşları engelleyerek kas iskelet bozukluğu riskini ve diğer örselenme-yaralanmaları azaltır.
Yeni bir sandalye alınırken işi yapanların görüşleri, iş istasyonu tasarımı ve yapılan işlerin görsel ve fiziksel gereksinimleri dikkate alınmalıdır. Göreve uygun koltuk, sırtlık ve kolçak ayarları ve gerekirse ön kol desteği olan ve çalışanların gereksinimlerini karşılayan oturma derinliği, sırtlık şekli, tekerlekler ve kaymalar vb. özellikte bir sandalyeyi broşürden ve “tarif üzre” seçmeye kalkmamalıdır. İki ya da üç sandalye numunesi getirterek işçilerin en az bir hafta denemelerini sağlamalıdır. İlk izlenimlerin genellikle uzun süredeki memnuniyetten farklı olacağı unutulmamalıdır. Bu nedenle bir haftalık deneme süresi önerilmiştir.
Ergonomi eğitimlerinin amacı işlevsellik olmalı, problem çözümüne ağırlık vermelidir.
***
Kaynaklar
- Güler, Ç., Evde Çalışma ve Ergonomi, 11.8.2022.
- Güler, Ç., Sağlık Boyutuyla ergonomi, Palme Yayıncılık, Ankara, 2008
- Ladou,J., Harrison, R.J. Harrison, (ed),Current Tanı ve Tedavi, İş ve Çevre Hekimliği, 6. Baskıdan çeviri, (Ç.Güler, Çeviri editörü), Palme Yayınları, 2022.
İlk yorum yapan olun