Deprem İSG Rehberi (OSHA)

Genel Bilgilendirme

Deprem nedir?

Deprem, yer yüzeyinin altındaki kayaların kırılması ve yer değiştirmesiyle oluşan ani, hızlı yer sarsıntısıdır. Bu sarsıntı binaların ve köprülerin çökmesine neden olabilir; gaz, elektrik ve telefon hizmetini kesintiye uğratabilir; ve bazen heyelanları, çığları, selleri, yangınları, devasa ve yıkıcı okyanus dalgalarını (tsunamiler) tetikleyebilir. Atık alanı ya da eski su yolları gibi sağlam olmayan zemin üzerine inşa edilmiş binalar en fazla risk altındadır. Zemine sabitlenmiş güçlendirilmiş bir temele sahip olmayan binalar, dorseler ya da prefabrik evler, bir deprem sırasında montaj yerlerinden sarsılabilecekleri için, ayrıca risk altındadır. Depremler yılın herhangi bir zamanında meydana gelebilir.

Depremle ilgili tehlikeler nelerdir?

Nüfusun yoğun olduğu bir bölgede meydana gelen depremler ölümlere, yaralanmalara ve geniş çaplı maddi hasara neden olabilir. Bir deprem sırasındaki yer hareketleri nadiren doğrudan ölümlere ya da yaralanmalara neden olur. Depremle ilgili yaralanmaların çoğu, yer sarsıntısı sonucu yıkılan duvarlar, kırılan camlar, düşen eşyalar ya da sarsıntı sırasında insanların birkaç adımdan fazla hareket etmeye çalışmasından kaynaklanır. Depremlerdeki hasarın çoğu tahmin edilebilir ve önlenebilirdir.

Artçı sarsıntı nedir?

Artçı sarsıntılar ana şoku takip eden ve zarar görmüş binalarda daha fazla hasara neden olabilen daha küçük depremlerdir. Artçı şoklar, depremden sonraki ilk saatlerde, günlerde, haftalarda ve hatta aylarda meydana gelebilir. Bazı depremlerin aslında öncü sarsıntı olduğunu ve daha büyük bir depreme neden olabileceğini unutmayın.

Deprem olmadan önce hazırlanmak için neler yapabilirim?

• “Güvenli yerler” seçin. Güvenli bir yer sağlam bir masa ya da sıranın altı; pencerelerden, kitaplıklardan ya da üzerinize düşebilecek yüksek mobilyalardan uzakta bir iç duvarın dibi de olabilir. Güvenli bir yere ulaşmanız ne kadar kısa sürerse, yaralanma olasılığınız o kadar az olur. Yaralanma istatistikleri bir deprem sarsıntısı sırasında 10 adım kadar bile az hareket eden insanların yaralanma ihtimalinin yüksek olduğunu göstermektedir.
• Her güvenli yerde çök-kapan-tutun alıştırması yapın. Sağlam bir sıra veya masanın altına girin ve masanın veya sıranın bir ayağına tutunun. Başınızı aşağıda tutarak gözlerinizi koruyun. Otomatik bir yanıt haline gelinceye kadar bu eylemlerin alıştırmasını yapın.
• Yılda en az 2 kez çök-kapan-tutun alıştırması yapın. Sık tekrar güvenli davranışı pekiştirmeye yardımcı olacaktır. Bir deprem ya da başka bir afet meydana geldiğinde, insanların çoğu ne yapmaları gerektiğini hatırlamaya çalışarak kararsız kalır. Hızlı ve otomatik yanıt vermek, yaralanmalardan korunmanıza yardımcı olabilir.
• Çalışanları deprem planı hakkında bilgilendirin. İşyerindeki herkes bir deprem olduğunda ne yapması gerektiğini bilmelidir.
• Eğitim alın. Yerel Kızıl Haç şubesinden bir ilkyardım eğitimi alın. Yangın söndürücünün nasıl kullanılacağı konusunda eğitim alın. Eğitimlerinizi güncelleyin. Eğitim sakin kalmanıza ve bir deprem olduğunda ne yapacağınızı bilmenize yardımcı olacaktır.
• Depremleri işçilerle tartışın. Herkes ne yapacağını bilmelidir. Depremleri öncesinde tartışmak korku ve kaygıyı azaltmaya yardımcı olur ve herkesi nasıl tepki vereceğini bilmesini sağlar.

Deprem sırasında neler yapabilirim?

• Sarsıntı duruncaya kadar güvenli yerinizde bekleyin, ardından yaralanıp yaralanmadığını kontrol edin. Önce kendinizi sonra çevrenizdeki insanları kontrol ederseniz, başkalarına daha iyi yardımcı olabilirsiniz. Dikkatli hareket edin ve düşen, kırılan, tehlike oluşturan şeylere dikkat edin. Artçı sarsıntılara hazır olun.
• Yangınlara karşı tetikte olun. Yangın gaz hattı kırıkları, elektrik hattı ya da cihazı hasarları ya da kontrol altına alınmış yangınların ya da kıvılcımların yeniden yayılması nedeniyle, depremle ilgili en yaygın tehlikedir.
• Sarsıntı durduktan sonra binadan ayrılmanız gerekiyorsa, asansörleri değil, merdivenleri kullanın. Depremler yangın alarmlarının ve yangın fıskiyelerinin çalışmasına neden olabilir. Bu yüzden gerçek bir yangın tehdidi olup olmadığından emin olamazsınız. Önlem olarak, merdivenleri kullanın.
• Depremde dışarıdaysanız, dışarıda kalın. Binalardan, ağaçlardan, sokak ışıklarından ve elektrik hatlarından uzaklaşın. Bina girişlerinin 10 adımlık çevresinde pek çok yaralanma meydana gelmektedir. Tuğlalar, çatı kaplamaları ve diğer malzemeler binalardan düşebilir ve yakındaki kişilerin yaralanmasına neden olabilir. Yine ağaçlar, sokak ışıkları ve elektrik hatları devrilebilir ve hasara ya da yaralanmaya neden olabilir.

Acil Müdahale Ekipleri

Çöken yapılar depremlerin en yaygın sonucudur. Kurtarma görevlileri ve acil müdahale ekipleri arama ve kurtarma faaliyetleri için çökmüş yapılara girmek zorunda kalabilir ve görevlerini güvenli bir şekilde yerine getirmeleri hayati önemdedir.

Çökmüş yapı nedir?

İç taşıyıcı yapı elemanları göçtüğünde, yapı kendi içine çökecek ve dış duvarlar göçen yapının içine çekilecektir. İnşaat faaliyeti, bir deprem ya da yangın bu senaryoya yol açabilir ve az bir yer kaplayan yoğun bir moloz alanıyla sonuçlanabilir. Alternatif olarak, yapısal yıkıma bir patlama ya da hava durumu gibi doğal güçler neden olursa, bina daha az yoğun ama dağınık bir enkaz alanına neden olarak dışa doğru çökebilir.

Çökmüş yapılara kimler girer?

Bir yapının feci bir biçimde göçmesinin ardından, kurtarma görevlilerinin ve acil müdahale ekiplerinin çöken yapıya girmesi geerekebilir. Acil müdahale ekipleri arasında itfaiyeciler, polisler, acil tıp teknisyenleri, inşaat işçileri ve hükümet temsilcileri yer alır. Acil müdahale ekipleri hayatta kalanlara yardım edilmesinden, yangınların söndürülmesinden, elektrik-su-doğalgaz hizmetlerininin kapatılmasından, binanın yapısal dengesizliklerinin değerlendirilmesinden, yapının içine güvenli bir yolun desteklenmesinden ve uçuşan kirleticiler gibi diğer tehlikelerin değerlendirilmesinden sorumlu olabilir. Şehir arama ve kurtarma timleri gibi kurtarma çalışanları hayatta kalanları bulmaya ve çökmüş yapılardan kurbanları çıkarmaya odaklanır.

Kurtarma görevlilerinin ve acil müdahale ekiplerinin organizasyonu

Bu olaylara müdahale edenler için organizasyon yapısı nasıldır?

Bu feci olaylar başlangıçta oldukça kaotik olabilse de, sonuçta alan yönetimi Olay Komuta Yapısı gibi birleşik bir komuta altında olacaktır. Yerel müdahale ekipleri ve kurtarıcılar, eyaletin FEMA (Federal Acil Durum Yönetim İdaresi) yardımı talep etmesi ile ve yetki verildiğinde, açıkça ilk önce müdahale edecek olanlardır.

Kentsel Arama ve Kurtarma biriminden eğitimli bir Yapı Uzmanı şunlardan sorumlu olacaktır:

• Kurtarma operasyonları sırasında girilecek alanın acil yapısal durumunun değerlendirilmesi.
• Kurtarma personelinin sahada karşılaşacağı riskleri en aza indirmek için uygun yapısal tehlike azaltma türünün ve miktarının belirlenmesi.

Çöken bir yapıya müdahale sırasında hangi güvenlik ve sağlık kaynakları mevcuttur?

Çökmüş bir yapıda bir kez Olay Komuta Sistemi kurulduğunda, Olay Komutanı olay yerindeki tüm müdahale personeli için sorumluluğu üzerine alır. Ayrıca bir Güvenlik Görevlisi de seferber edilebilir ve kendisi doğrudan Olay Komutanı’na rapor verir. Güvenlik Görevlisi, çökmüş yapı durumunda, müdahale ekiplerinin güvenlik durumlarını izlemek ve değerlendirmekten sorumludur. Güvenlik Görevlisi’nin sorumlulukları şunları içerebilir:

• Müdahale ekiplerinin tüm sağlık ve güvenlik durumlarını denetlemek
• En uygun güvenlik ve yaralanmanın önlenmesi uygulamalarını sağlamak
• Tüm müdahale ekibinin yaralanmalarını ve hastalanmalarını araştırmak ve belgelemek
• Giriş izinlerini hazırlamak ve sürdürmek
• Uygun kişisel koruyucu donanımların (KKD) kullanılmasını sağlamak
• Sanitasyon, hijyen, KKD, dekontaminasyon, çalışma-dinlenme döngüleri, acil tıbbi yardım vb konuları ele alan günlük sağlık ve güvenlik planları geliştirmek ve uygulamak
• Gelişmekte olan tehlikeleri değerlendirmek için vardiya dışı görüşmeler yapmak
• Belirlenen tehlikeler için risk değerlendirmesi yapmak
• Tehlike farkındalığı ve KKD kullanımı için eğitim vermek
• Yapının istikrarsızlıklarını değerlendirmek

Çökmüş bir yapıya girerken hangi tehlikelerle karşılaşılabilir?

Çökmüş bir yapıya girmeye hazırlanırken kurtarma görevlilerini ve acil müdahale ekiplerini korumak için aşağıdaki tehlikeler göz önünde bulundurulmalıdır:

• Bodrum katları su basmasına neden olabilecek su şebekesi kırıkları
• Kanalizasyon şebekesi kırıklarından kaynaklı olarak mikroplara maruz kalma
• Açık ve akım geçen elektrik kabloları
• Uçuşan dumana ve toza (asbest, silika vb) maruz kalma
• Kan yoluyla bulaşan mikroplara maruz kalma
• Tehlikeli maddelere maruz kalma (amonyak, akü asidi, sızan yakıt vb.)
• Yanıcı ve zehirli bir ortam oluşturan doğal gaz kaçakları
• Yapının istikrarsızlıkları
• Yetersiz oksijen
• Dar alanlar
• Delikler, inşaat demiri çıkıntıları vb kaynaklı kayma, takılma ve düşme tehlikeleri
• Düşen bir nesnenin çarpması
• Yangın
• Vinç gibi iş makinelerinin yakınında olma
• Cam ve moloz gibi keskin nesneler
• Artçı sarsıntı, titreşim ve patlamalardan kaynaklanan ikincil çökme
• Tanıdık olmayan çevre
• Olumsuz hava koşulları
• Ekipmandan kaynaklanan gürültü (jeneratörler/ağır makineler)

Not: Yukarıdaki metin ABD OSHA (İş Sağlığı ve Güvenliği İdaresi) tarafından hazırlanan deprem rehberinin Dr. Müslüm Güney tarafından Türkçeye çevrilmiş halidir. Metnin orijinal haline https://www.osha.gov/emergency-preparedness/guides/earthquakes adresinden ulaşabilirsiniz.