“Meslek hastalıklarının kurucusu kimdir“, “iş sağlığının kurucusu aşağıdakilerden hangisidir“, “işçi sağlığıyla ilgili ilk kitabı yazan kimdir“, “hastalara yaptıkları işin de sorulması gerektiğini ilk kez söyleyen hekimin adı nedir“, “De Morbis Artificum Diatriba isimli ilk mesleksel sağlık kitabının yazarı aşağıdakilerden hangisidir“… Örnekler çoğaltılabilir. Ama şu bir gerçek ki, iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili yapılan sınavlarda Bernardino Ramazzini ile ilgili mutlaka en az bir soru vardır.
Yalnızca sınavlar değil, iş sağlığıyla ilgili yazılmış kitaplar, hazırlanmış akademik tezler, araştırmalar ya da makaleler de, mutlaka, hiç olmazsa giriş bölümünde, Ramazzini’ye, kısa ama şanına layık bir cümle ile yer verir.
İşçilerin sağlığının sosyal ve siyasal yönüyle de ilgilenen dernek, sendika ve parti gibi kurumlar da, Ramazzini’yi, “lanetlilerin” sağlığıyla ilgilenen bu doktoru, bir selam uzunluğunda da olsa, mutlaka, saygıyla selamlarlar.
Ama bu önemli şahsiyeti biraz daha tanımak isterseniz, Ramazzini hakkında Türkçe’de hiç denebilecek kadar az kaynak olduğu gerçeğiyle, benim gibi yüzleşirsiniz. Bu yazının ve çevirinin hikayesi işte böyle başlıyor.
Geçenlerde, internette gezinirken, İtalya‘dan Prof. Dr. Giuliano Franco tarafından 2021 yılında kaleme alınan Bernardino Ramazzini’s De Morbis Artificum Diatriba on Workers’ Health —the Birth of a New Discipline (Bernardino Ramazzini’nin işçi sağlığı hakkındaki De Morbis Artificum Diatriba’sı —yeni bir disiplinin doğuşu) yazısıyla karşılaştım. Yazıyı çok beğendim. Türkçe’deki kaynaklardan da yararlanarak, Ramazzini hakkında yeni bilgilerin de olduğu bir derleme yazabilirim diye planladım. Ama internette derin bir biçimde araştırmama rağmen, bulduklarım beni büyük bir şaşkınlığa ve üzüntüye sürükledi.
Gözümden kaçırdıklarım lütfen beni affetsin.. İnternette Bernardino Ramazzini’yi konunun merkezi yapmış yalnızca iki yazıya ulaşabildim. Bunlardan bir tanesi 2001 yılında Prof. Dr. Turhan Akbulut tarafından kaleme alınan Ramazzini’den Aksoy’a isimli yazıdır. Diğeri ise 2015 yılında Prof. Dr. İbrahim Akkurt tarafından kaleme alınan Ramazzini’yi Düşünmek isimli yazıdır. Kütüphanemdeki iş sağlığı ve güvenliği kitaplarından ise yalnızca birinde, Prof. Dr. Nazmi Bilir tarafından kaleme alınmış İş Sağlığı ve Güvenliği kitabında (2019) Ramazzini’ye hatırı sayılır, en azından yukarıda andığım iki makalenin boyutunda bir yer ayrılmıştı.
Böylece, planımın boşa çıktığını üzüntüyle gördüm. Bir derleme için yabancı dildeki başka kaynaklara da el atmak zorundaydım. Ancak yoğunluğumdan dolayı böyle bir yazıyı tamamlamak aylarımı alabilirdi. Bu yüzden, Prof. Dr. Giuliano Franco’nın, bende ilk hevesi oluşturan makalesini çevirip yayınlamayı daha uygun gördüm.
Büyük tarihsel karakterlerin değeri, ansiklopedik bilgi olarak, bir kaç cümle ile özetlenebilir. Ancak onların asıl tarihsel önemi, yaşadıkları çatışmaların ortasında, dümeni rotada tutmadaki inanç ve çabalarındadır. Çünkü o noktada hem dış dünyaya hem de kendilerine karşı dehşetli bir savaş vardır. Tam da bu savaşın anlatıldığı eserler, onları insan olarak plastikleştirmemize ve böylece kendi ruhumuzun terazisinde tartmamıza olanak verir. Bu sayede onlar bizim varoluş deneyimimize bir rehber olarak katılır. Şüphesiz, bu savaşı, en iyi, bir sanat eseri aktarabilir. Ama hakkıyla yazılmış bir biyografi, hatta bilimsel bir makale bile bu konuda çok işe yarayabilir.
Prof. Dr. Giuliano Franco’nun makalesini bu yüzden çok sevdim. Ramazzini’yi bir insan olarak hissetmemi sağladı. Elbette çok daha büyük ve çapraz okumalar yaparak bu his daha gerçekçi hale getirilebilir. Ama bu, sahip çıkılmayı bekleyen büyük ve apayrı bir görev. Bu makaleyi ise, benim için olduğu gibi, okuyucu için de, Bernardino Ramazzini’nin dünyasına mütevazı bir kapı açsın diye çevirmeye çalıştım. Dilim sürçtü ise, affola…
Dr. Müslüm Güney
