Asbest: Tehlikeler ve deprem sonrası temizlik için güvenli uygulamalar

Kahramanmaraş merkezli iki depremde arama kurtarma çalışmalarının sonuna gelinmesiyle yıkılan binlerce binanın enkazının kaldırılmasına geçiliyor. Ortaya çıkacak atıkların nasıl bertaraf edileceğinin tartışmaları yapılırken Adıyaman’da asbest tehlikesi: 15 bin işçinin olduğu alana moloz döktüler(1) gibi haberler de gelmeye başladı. Bu konuda, Hasuder’in yayınladığı Asbest bilgi notu(1), Türk Toraks Derneği’ nin “Deprem Bölgesindeki Asbest Maruziyeti Tehlikesi” ile ilgili basın bildirisi(2) ve Türk Tabipleri Birliği (TTB), Olağandışı Durumlarda Sağlık Hizmetleri (ODSH) Kolu ve sağlık emek-meslek örgütlerinin oluşturduğu, Deprem Kriz Masası’nın, 14 Şubat 2023 tarihinde gerçekleştirdiği Deprem Bültenlerinin sekizincisinde, ‘Enkaz Kaldırma Faaliyetlerinde Ortaya Çıkan Asbest, Ciddi Sağlık Sorunlarına Neden Olacaktır’ açıklamalarıyla soruna dikkat çekilmektedir. Bu konuda 2008 yılında Çin’de yaşanan bir depremden sonra Dünya Sağlık Örgütü’nün yayınladığı bir Rehber’in (5) Dr. Arif Müezzinoğlu tarafından yapılan çevirisini yayınlıyoruz.

Asbest: Tehlikeler ve deprem sonrası temizlik için güvenli uygulamalar

Pekin’deki WHO VE UNEP Ülke ofisleri tarafından hazırlanan teknik bilgi notu, 9 Haziran 2008

12 Mayıs 2008’de Çin’deki Sichuan depremi çok büyük hasar Verdi. Yıkılan binaların çoğundaki dış duvarlar, çatılar, pencere tenteleri ve banyolar yaygın olarak asbestli çimento levhalar kullanılarak yapılmıştır. Deprem tüm bu malzemenin kırılıp, parçalanmasını ve asbestin ince liflerinin açığa çıkmasını sağladı. Bu asbest lifleri halk sağlığı için önemli bir risktir. Dünya Sağlık Örgütü ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından yapılan bu ortak açıklama bu riskin nasıl kontrol edileceği ve depremden etkilenen bölgelerde asbest atıklarının güvenli bir şekilde atılması konusunda bir rehber sunmaktadır.

Asbest nedir?

“Asbest” terimi, uzun ince lifler ve lif demetleri şeklinde doğal olarak oluşan bir grup mineraller grubunu ifade etmek için kullanılır. Bu mineraller biyolojik olarak parçalanamaz, büyük bir gerilme direncine sahiptir, ısıyı çok az iletirler ve yağmur suyu gibi kimyasal hava koşullarına karşı nispeten dirençlidirler. Bu özelliklerinden dolayı asbest tüm dünyada özellikle sanayide kazanlar ve ısıtma kapları dahil olmak üzere inşaat ve yalıtım malzemeleri; çimento borusu; debriyaj, fren ve şanzıman bileşenleri; elektrik kablosu için borular; boru kaplaması; çatı kaplama ürünler; kanal ve ev yalıtımı; yangın koruma panelleri; fırın yalıtım pedleri; boru veya kazan yalıtım; levha vinil veya yer karoları ve levha döşeme için altlık olarak yaygın olarak kullanılmaktadır.

Asbest neden bir problemdir?

Asbest içeren malzemenin hasar görmesi, havaya karışan ve kolaylıkla solunabilen küçük asbest liflerinin salınmasına neden olabilir. Akut olarak toksik olmasa da asbest lifleri akciğerlerde uzun süre kalabilir ve asbestoz, akciğer kanseri, plevral kalınlaşma ve mezotelyoma gibi ciddi akciğer hastalıklarına neden olabilir. Bu hastalıklar, 10-50 yıl mertebesinde uzun latent dönemlere sahiptir ve tüm asbest türleri ile ilişkilidir.

Deprem sonrası temizliğin riskleri nelerdir?

Deprem sonrası hasar gören ve yıkılan binaların temizliği sırasında, asbest içeren bina ve yalıtım malzemelerinin taşınması, parçalanması ve bertaraf edilmesi gerekebilir. Bu işin çoğu geçici işçiler, gönüllüler ve asbestin tehlikelerinin farkında olmayan ve asbest içeren materyali tanımlayamayan yerel sakinler tarafından üstlenilebilir. Ayrıca, işçilere ilk etapta uygun kişisel koruyucu donanım (KKD) sağlanması olası değildir, bu da uzun vadeli sağlık sorunları riskini artırır.

Temizleme işlemlerinin bir sonucu olarak, orada yaşayanlar ve nihai bertaraf sahasına yakın yerlerde yaşayanlar için tehlike oluşturacak asbest içeren atık birikimi olabilir.

Riskler nasıl en aza indirilebilir?

Güvenli yönetimin ana ilkeleri şunlardır:

• Asbest içeren malzemelerin yerlerini belirleyin ve bir risk değerlendirmesi yapın.
• Temizlik işine katılan kişilerin riskler ve en iyi uygulamalar hakkında yeterince bilgilendirildiğinden emin olun;
• Asbest içeren malzemelerin kargaşasını(karışıklığını) en aza indirin;
• Çalışma alanını sürekli ıslatarak atmosfere solunabilir asbest salınımını en aza indirin;
• İnsanların asbest ile temasını en aza indirin;
• Asbest içeren malzemenin diğer atık ürünlerden ayrıldığından, güvenli bir şekilde depolandığından ve atılmadan önce uygun şekilde etiketlendiğinden emin olun;
• Atığın onaylanmış bir şekilde bertaraf edildiğinden emin olun.

Asbest içeren malzemelerin imhası

• Bu malzemeler uygun şekilde eğitilmiş personel tarafından imha edilmelidir.
• Asbest atıklarını toplu olarak taşımak en iyisidir. Nakliye sırasında, toz ve liflerin dışarı çıkmaması için kapların kapalı veya sızdırmaz olduğundan emin olun.
• Asbest atıkları bertaraf edilmeden önce diğer atıklarla karıştırılmamalıdır.
• Asbest içeren malzemeler, asbest liflerinin salınmasını önlemeye uygun bir şekilde tasarlanmaları koşuluyla düzenli depolama alanlarında bertaraf edilebilir. Böyle bir sahanın bir astarı ve sızıntı suyu toplama sistemi ve yeni biriken atıklar için uygun bir inert malzeme tabakası ile hemen kaplanacak bir sistemi olacaktır.
• Gelecekteki maruziyeti önlemek için, tasarlanmış atık depolama sahası içinde, asbest atığını sızıntı suyu kuyuları ve gaz çıkarma kuyuları gibi gelecekte inşaat yapılabilecek bir yere atmamaya özen gösterilmelidir.
• Tasarlanmış düzenli depolama alanlarının olmaması veya depremden zarar görmesi durumunda, asbest atıklarının geçici olarak depolanacağı yerler belirlenmeli ve hazırlanmalıdır.
• Kesin coğrafi koordinatlar da dahil olmak üzere, asbest atıklarının bertaraf edilmesi için konumların bir kaydının tutulmasını sağlayın.

Asbest atıklarını yakarak ATMAYIN.

İşçilerin korunması için yapılması gerekenler

• Temizlik işleriyle uğraşan kişiler için asbestin ne olduğunu, nerede bulunabileceğini, tehlikelerin neler olduğunu ve nasıl güvenli bir şekilde taşıyıp, atılacağını açıklayan basit ve anlaşılması kolay bilgiler sağlayın.
• Eğitimli personel, malzemelerin türünü, arz ettikleri tehlikeyi ve en güvenli yöntemi belirlemek için (örneğin mühürlemek ve yerinde bırakmak veya çıkarmak) asbest içeren malzemelerin bulunduğu sahaları incelemelidir. Ufalanabilir malzemeler özel bir tehlike arz eder ve eğitimli personel tarafından kabul edilen prosedürler izlenerek yeterli kişisel koruma ekipmanı ile kaldırılmalıdır.
• Asgari bir önlem olarak, işçilere eldiven, gözlük, tek kullanımlık giysi veya yedek giysi (böylece işçiler kontamine giysileri eve götürmez) ve tek kullanımlık toz maskeleri sağlayın. Kirlenmiş giysiler ve koruyucu ekipman, diğer asbest içeren malzemelerle aynı şekilde imha edilmelidir.
• İşçiler için yıkanma tesisleri sağlayın. Asbest liflerinin şantiye dışına yayılma riskini en aza indirmek için yemek yemeden, içmeden veya sigara içmeden önce ve eve dönmeden önce yıkanmaları gerektiğinin farkında olduklarından emin olun.

Genel koruma önlemleri

• Bina enkazı yığınlarının olduğu alanlara ve yıkım alanlarına ve atık alanlarına erişimi kısıtlayın. Özellikle çocukları uzak tutun.
• Asbest içeren malzemelerle yapılan her türlü manipülasyonu minimumda tutmaya çalışın. Asbest yapıları mümkün olduğunca nazikçe sökülmelidir. Bu tür malzemeleri taşımak, kesmek veya parçalamak gerekirse, havadaki lif ve toz miktarını azaltmak için bunları tamamen ıslak tutun. Ufalanan malzemelere özellikle dikkat edin.
• Asbest içeren malzemelerle kirlenmiş yüzeyleri ıslak yöntemlerle temizleyin. Toz veya süpürme yapmayın veya ev tipi elektrikli süpürge kullanmayın çünkü bu lifleri iter ve tozu havaya karışır.
• Asbest içeren malzeme yığınlarını, güvenli bir şekilde depolanana veya imha edilene kadar, örneğin branda veya plastik tabakalarla örtülü tutun. Malzemeleri taşımadan önce iyice ıslatın.
• Asbest içeren atık malzemeyi güvenli bir şekilde bertaraf edilinceye kadar sızdırmaz kaplarda saklayın. Konteynerler metal, plastik veya fiber variller veya güçlü polietilen torbalar olabilir. Torba kullanıyorsanız, her birini bantla kapatarak bir torbayı diğerinin içine koyun. Kapları yerel dilde etiketleyin ve bir tehlike uyarısı ekleyin, örneğin: “TEHLİKE! ASBEST LİFLERİ İÇERİR. SOLUNMASI HALİNDE ZARARLIDIR. KANSERE NEDEN OLABİLİR. KAPALI TUTUN. TOZ OLUŞTURMAKTAN KAÇININ”

 

Kaynaklar

1. https://www.gazeteduvar.com.tr/adiyamanda-asbest-tehlikesi-15-bin-iscinin-oldugu-alana-moloz-doktuler-haber-1604999
2. https://hasuder.org/Dokumanlar/EkIndir/cbdfffe8-3175-9467-8754-3a098793d57c
3. https://toraks.org.tr/files/mf/site/2023/02/deprem-bolgesindeki-asbest-maruziyeti-tehlikesi-7a75a1c4.pdf
4. https://www.ttb.org.tr/haber_goster.php?Guid=8437eab2-ac83-11ed-9a7d-94c3131533bf
5. https://cdn.who.int/media/docs/default-source/chemical-safety/asbestos/asbestos-after-earthquake.pdf